Diğer Bloglarım:
Nasreddin Hoca Osmanlıca Ebru Sanatı Muhlis Yalaka Makaleler / koksalciftci@hotmail.com
[Karikatürlerini kullanmama izin verdiği için Erdil Yaşaroğlu'na teşekkür ederim...]

Nasreddin Hoca Nerelidir? 1



Hoca'nın nereli olduğu hakkında kimse net bilgiye sahip değil.
Genel kabul gören görüş, onun Sivrihisar'ın Hortu Köyü'nden olduğu.
Elde bu görüşü doğrulayacak kanıt var mı?
Bulduğunu söyleyenler var, biz bulamadık.

*
İncelemeciler ve Hoca yazarları neden böyle düşünüyor?
Bunun değişik etkenleri var.
En temel dayanakları, ünlü tarihçi Fuat Köprülü'nün, fıkraları dizeler haline dönüştürerek 1918 yılında yayımladığı "Nasreddin Hoca" adlı eserinde, Bursalı Mehmet Tahir Bey'in 'Nasreddin Hoca'nın Biyografisi' metninden aklında kalanları aktararak verdiği kırık dökük bilgilerdir.
(Bursalı Tahir Bey, Osmanlı Müellifleri, c I)
Köprülü, anılan eserinin girişine bir 'Başlangıç', bitimine de bir "Hoca'ya Dair" metni eklemiş,
başlangıç metninde de -Tahir Bey kaynaklı- şu bilgilere yer vermiştir:
'Bundan otuz sene kadar evvel "Sirihisar" müftüsü iken vefat eden, "Hüseyin" efendinin eski sicilattan iktibas ederek yazdığı "Mecmua-i Maarif" adlı yarım eserde Hoca'nın hayatına dair verilen ..tafsilata göre Hoca Nasreddin 605'de, Sivrihisar"ın mulhakatından "Hortu" karyesinde doğmuştur. Babası Abdullah Efendi, karye imamıydı. Hoca "635"de, o aralık o taraflarda büyük bir şöhret kazanan "Seyyid Mahmud Hayrani" ve "Seyyid Hacı İbrahim Sultan"a intisab maksadıyla, babasından mevrus karye imamlığını "Mehmed" adlı bir halifesine bırakarak "Akşehir"e hicret etmiş ve "683"de orada vefat etmiştir.' (Nasreddin Hoca, s 22, Akçağ, 2004)
İlginç olan, Köprülü'nün verdiği bu bilgilerin hemen hepsinin nesnel dayanaktan yoksun olmasıdır.
Soru şudur: Saygın ve ünlü bir tarihçi böylesi vahim bir hatayı nasıl yapmıştır?
Köprülü, hataları gösterilince kızıp konuya küstüğü için Hoca Nasreddin adını ölene dek bir daha  ağzına almamış. Bu nedenle sorunun doyurucu yanıtı şimdiye dek bulunamamıştır.
*
Köprülü'nün verdiği bilgideki hatalar nelerdir?
1-
"Hüseyin" adlı müftünün alıntı yaptığı 'sicilat', yani devlet arşivi yoktur. Çünkü 1243'te Anadolu Selçuklu Devleti'ni Moğol işgal etmiş, devlet arşivleri de bu işgal yıllarında yok edilmişti. Bu nedenle kadı "Hüseyin"in dönem "sicilat"ına (Konyalı, Akşehir, s 731) bakabilmesi söz konusu olamazdı.
2-
Bugüne dek, kadı Hüseyin'e ait "Mecmua-i Muarif"adlı bir esere rastlanamamıştır.
Çünkü "Mecmua-i Muarif", bir süreli yayın, bir dergi adıdır. (Kaya Erginer, Nasreddin Hoca, s 29) Bu Eski Türkçe dergi, Osmanlı'nın son yıllarında, başta İstanbul olmak üzere yurdun çeşitli illerinde yayın yapmıştır. Başlarda bilimsel inceleme ve makalelere de yer veren bu dergi son yıllarında sayfalarını yalnızca 1. Dünya Savaşı haberlerine ayırmıştır. Eğer yazdıysa -ki ben devlet arşivlerince internete konmuş yüzlerce Osmanlıca sayfasını taradım, bulamadım- söz konusu makale bu derginin İstanbul sayılarında yayımlanmıştır; ama yok.
(http://sureli.mkutup.gov.tr/detail.php?id=676)
3-
Köprülü'nün metninde Hoca'nın Akşehir'de "Seyyid Mahmud Hayrani" ve "Seyyid Hacı İbrahim Sultan" adlarında iki öğretmeni olduğundan söz ediliyor. Verilen bilgiye göre bu şahıslar en azından dönemdaş olmalılar. İbrahim Hakkı Konyalı, "Akşehir-Nasreddin Hoca'nın Şehri" adlı eserinde konuya yer vermiş ve mezar taşı yazıları ile vakfiyelerdeki tanıklık belgelerini yayımlayarak adı geçen bu iki öğretmenin en az 100 yıl arayla yaşadığını kanıtlamıştır. (Konyalı, Akşehir, s 732) Buna göre Hoca Nasreddin yalnız Seyyid Mahmud Hayrani'nin öğrencisi olabilirdi. Belgeler Seyyid Hacı İbrahim Sultan'ın ise Hoca'dan yaklaşık 100 yıl sonra doğmuş olduğuna tanıklık ediyor.
Dolayısı ile bu bilgi de güvenilir olmaktan uzaktır.
4-
Nasreddin Hoca'nın ölümü için 683 tarihini vermektedir. Oysa, Akşehir'de bulunan mezar taşında 386 yazmaktadır. Köprülü, dönem yetkililerinin Hoca Nasreddin'in şakacılığını belirtmek için bilerek tersten yazdıklarını söylemektedir. Bu bir yorum, gerçeklik değil...
Tarihi kayıtlar, ilk Hoca Nasreddin tiplemesinin Mesnevi'nin yazımının başladığı yıllarda ortaya çıktığını göstermektedir. Mesnevi yaklaşık 1259-1268 yılları arasında yazılmıştır. 1237'de Hoca Nasreddin'i -dolaylı da olsa- anımsatacak yazılı belge yoktur. Dolayısıyla önerilen 1237 tarihini, Hoca Nasreddin'in ölüm yılı olarak kabul etmemiz doğru olmaz.
*
Sonuç olarak söylersek:
"Hoca Nasreddin Sivrihisar'ın Hortu Köyü'nde doğmuştur" bilgisi temel tarihsel verilerden yoksunluğu nedeniyle ciddiye alınamaz bir varsayımdır.
*
Bize göre ilk Hoca Nasreddin, Şeyh Hace Nasreddin Ebu'l-Hakayık Ahi Evren Mahmud b. Ahmet
el-Hoyi'dir.
Ölüm tarihi 1261'dir. Bilgiler de tarihsel verilere dayanmaktadır.
Ondan sonraki yıllarda birçok Nasreddin Hoca daha gelmiştir.

3 yorum:

  1. Nasreddin Hoca üzerine yıllarını vermiş birisi olarak yazılarınızda pek çok hata buldum. En basit olarak 1237 yılında Anadolu Moğol işgali altında değildi. 1243 yılında Anadolu Selçuklu devletini yendiler ama Anadolu'ya 1261 yılında geldiler..... Biraz daha dikkat lütfen

    YanıtlaSil
  2. Nasreddin Hoca üzerine yıllarını vermiş birisi olarak yazılarınızda pek çok hata buldum. En basit olarak 1237 yılında Anadolu Moğol işgali altında değildi. 1243 yılında Anadolu Selçuklu devletini yendiler ama Anadolu'ya 1261 yılında geldiler..... Biraz daha dikkat lütfen

    YanıtlaSil
  3. İlginiz ve uyarınız için teşekkür ederim.

    YanıtlaSil