Nasreddin Hoca'nın Kısa Tarihi

2009'dan beri Nasreddin Hoca'nın Tarihi adlı bir incleme kitabı yazmaya çalışıyorum.

Bu süre içinde eserin yaklaşık 150 sayfasını ancak kaleme alabildim.
Çalışmamın yavaş ilerlediğinin farkındayım, bu, benim için de bir sıkıntı.
Nedeni, eldeki verilerin yetersiz, belgesiz ve söylenceye dayalı olması...
•
Hoca/Hocalar, Anadolu/Rum Selçuklu Devleti döneminde yaşamış.
Tiplemenin ilk kahramanı, II. Gıyasseddin'in sultan olduğu yıllarda doğmuş. Bu yıllar, aynı zamanda Moğol'un Anadolu'ya askeri olarak ciddi boyutta ilk girdiği yıllar.
Moğollar, istila sırasında savaşmadan/direnmeden teslim olan ülkelerde insanların canına kıymıyor, saltanatlarını yıkmıyor, yalnızca vergiye bağlıyor; askeri direnme karşısında ise, 7'den 70'e herkesi öldürüyor, devletlerini de tarihten siliyorlar.
Buna göre Anadolu Selçuklu yönetimindeki halkın önünde iki seçenek var:
Ya Moğol'a direnecek, ölecek, ya da işbirliği yapıp sağ kalacak, kukla olacak.
II. Gıyaseddin'in oğulları ve onların devlet adamları işbirliğini,

Erdil Yaşaroğlu'nun çağdaş Hoca yorumu...

Anadolu Yabgulu Türmenleri ve Nasreddiniler de direnmeyi seçiyor.
Bu iki zıt tercih, sarayla Türkmen halkı karşı karşıya getiriyor.
Öyle ki birbirlerini yermeye, iğnelemeye ve öldürmeye başlıyorlar.
'Moğol'a teslim olalım, canımızı kurtaralım' diyenlerin başında Mevlana Celaleddin-i Rumi,
'Direnelim, ölümü göze alıp Moğol'u topraklarımızdan atalım' deyinlerin başında da Şeyh Hace Nasreddin Ebu'l-Hakayık Ahi Evren Mahmud b. Ahmet el-Hoyi varmış.
Mevlana, Arapların 200 yıllık Cuha'sının fıkralarını Hace Nasreddin Ahi Evren'e adapte ediyor. Onu bilgisiz, hırsız, oğlancı, kadın düşkünü, sahte kadı vb. göstermeye başlıyor.
Yabgulu Türkmenleri de liderlerini ve kendilerini savunmak için adaletli, bilgili, aile babası, bilgin, güvenilir kadı, yurtsever, Moğol'la alay eden karşı Hoca fıkraları üretiyorlar.
• Birinci Nasreddin Hoca tiplemesi böylece oluşuveriyor.
Her ikisi de aralıklarla devlet yönetiminde etkili olmuşlar.
Ahi Evren güçlüyken, Mevlana'nın Alamut prensi hocası Şems-i Tebrizi'yi Konya'da,
Mevlana etkiliyken de Ahi Evren'i ve öz oğlu Alaeddin'i Kırşehir'de öldürtüyor.
Aradan yaklaşık 30 yıl geçiyor, Kastamonu civarında Çobanoğulları devlet kuruyor.
Liderlerinin adı, Muzafereddin Yavlak Arslan Bey. Bu bey Karamanlı ve diğer Türkmen liderleriyle birleşip Moğol'la savaşmaya başlıyor. Yenilmiyorlar ama savaşta Arslan bey ölüyor. yerine oğlu geçiyor.
Oğlunun adı Hace Nasreddin Mahmud b. Muzafereddin Yavlak Arslan.
• İkinci Nasreddin Hoca işte bu şahıs oluyor.
Tarih süreci içinde toplam kaç kişiye ulaştıklarını bilmiyoruz. Ama yaklaşık 200 yıl sonra Timur karşısında da varlık sürdürdüklerine göre sayıları bir hayli fazla olmalı.
Fatih Sultan Mehmet döneminde artık söylence durumundaymışlar.
Zamanla tipleme tek kişi olarak algılanır olmuş.
Bu algı, günümüzde de sürüp gidiyor...