Mevlana, Direnişçi Nasreddin'le Neden Çatıştı?

Mevlana'nın babaannesi, Muhammed Harizmşah'ın kızıydı. Muhammed Harizmşah ise 1218'de, 500 kadar barış elçisini öldürüp Moğollar'ın İslam topraklarına yönelmesine neden olan Harizm ülkesi sultanıydı. Sultanın akrabası olduğu için Cengiz Han'ın ölüm listesinde yer alan Baha Veled, oğlu Mevlana'yla birlikte Belh'ten ayrılıp Moğol'a en uzak yer olan Konya'ya göçtü. Hace Nasreddin Ahi Evren ise kılıç çekip tahrik ettiği Moğol'u Anadolu'ya, Baha Veled'le oğlunun kendilerini unutturmaya çalıştıkları yere çekiyordu. Mevlana, bir de bu nedenle Hoca'ya düşman oldu.
*
Alaaddin Muhammed Harizmşah (1200-1220), Kızını Mevlana'nın Dedesi İle Evlendiriyor

Ariflerin Menkıbeleri adlı eserinde -dönemin tanıklarından- Ahmet Eflaki konuya ilişkin şunları söyler:

"Tarihçiler ve vakanüvisler (Tanrı onlara rahmet etsin) şöyle rivayet ve hikaye ederler ki: Horasan ülkesinin (Harizm'in) padişahı ve Celaleddin Harizmşah'ın amcası (doğrusu babası, fakat amcası Rükneddin diyen de vardır) Alaaddin Muhammed Harizmşah ..vezirine danışarak: 'Bizim kraliçenin bir dengi bulunmayınca ne yapmalı?' ..Vezir de: 'O (damat adayı) bilgin senin başkentin Belh şehrinde ..olan Celaleddin Hüseyin Hatibi hazretleridir.' ..Vezir, padişahın müsaadesiyle ..Celaleddin Hatibi'yi ziyarete geldi. ..O günlerde tantanalı bir düğün ve tören yaparak hakkı (prensesi), layık olana verdiler. ..Rivayet ederler ki: Dokuz ay sonra (Mevlana'nın babası) Baha Veled hazretleri dünyaya geldi. O iki yaşında iken babası Hüseyin Hatibi öldü.' (Eflaki, c. I, s.1-4)

Baha Veled, Dedesi Muhammed Harizmşah'ı Aşağılıyor, Moğol'u Övüyor
Yıl 1217 ya da 18. Moğol tehdidi altındaki dedesi Muhammed Harizmşah, artık bir oğul sahibi olan torunundan yardım istiyor. Olasılıkla elçilerini öldürüp başlarına Cengiz Han önderliğindeki Moğol belasını sarmış olmasını bağışlamamış olan torun Baha Veled, olumsuz yanıt veriyor ve ülkeyi terk etmek üzereyken dedesinin yüzüne karşı şu acı sözleri söylüyor:

"'İşte ben şimdi gidiyorum, fakat malumun olsun ki, benim arkamdan Tanrı'nın ordusu olan, iyi teçhiz edilmiş, çekirge gibi dünyaya yayılan ..Tatar (Moğol) ordusu sana ulaşacak. Horasan ülkesini zaptedecek, yüz bin dert ve bela ile (o dönemin) padişahı (olacak olan oğlun Celaleddin'i) kendi ülkesinden çıkaracak ve neticede sen Rum ülkesi sultanının elinde (gıyaben) öleceksin.' dedi." (Eflaki, c. I, s. 11) 

Dede yüzüne karşı küçümsenir, bile bile kıyıma terkedilirken işgalci Moğol ordusunun saygı ve sevgiyle anılışı dikkat çekicidir.  Göç Sırasında Mevlana henüz 5 yaşındaymış.

Belh'te Kalan Akrabalarının Moğol Tarafından Öldürülmesi Baha Veled'i Etkilemiyor

Süt annesini, kızkardeşini ve yakın akrabalarını sahipsiz ve korumasız bırakarak yollara düşen Mevlana'nın babası Baha Velet, Bağdat'ta da kendini güvende duyumsamıyor, korku ağır basıyor ve yönünü Mekke'ye çeviriyor:

"Baha Veled daha Bağdad'dan hareket etmişti ki Cengiz'in beş yüz bine yakın Moğol askeriyle Belh'i muhasara etmiş olduğu ve Horasan'ın bu kadar şehrini harap ve yağma ettikleri, sayısız esir aldıkları haberi geldi. Derler ki: Cengiz Han Belh üzerine yürüdüğü vakit, Belhliler büyük bir savaş vererek karşı koydular. Cengiz'in Tulihan'dan olan Çağatay adındaki oğlu bu savaşta öldü. Bunun üzerine Cengiz Han çok üzüldü. Büyük ve küçüklerden ele geçirdiklerini öldürmelerine, hamile kadınların karınlarını yarmalarına, şehrin bütün hayvanlarını kurban ederek Belh'i yerle bir etmelerine dair kanun çıkardı." (Eflaki, c. I, s. 17-18)

Yanlız bırakılan akrabaları Belh'te can verirken Mekke'den dönen baba Baha Veled, Şam üzerinden ilerleyip önce Kayseri'ye, sonra da Konya'ya ulaşıyor. Konya sultanı Alaaddin Keykubat onu bizzat karşılayıp sığınma hakkı ve yerleşmesi için toprak veriyor.

Baha Veled, Öz Dayısı Celaleddin Harizmşah'ın Öldürülmesi Haberinden Mutlu Oluyor
Öte yandan Muhammed Harizmşah'ın oğlu Celaleddin Harizmşah, Cengiz Han'ın elinden, İndus Nehri'ne atlayarak kurtulmuş, Hindistan'da yeni bir ordu kurarak Güney İran üstünden Anadolu'ya ulaşıp bir sığınak, bir yurt edinmeye çalışıyordu. Baha Velet, Moğol'u Anadolu'ya yönlendirdiği için bu öz dayısına düşman olmuş, 1231'de öldürülünce sevinerek dualarla şu talihsiz sözleri söylemiştir:

"Tam o sırada Sultan Alaaddin Keykubat Şam Sultanı Melikül Eşref'le birlikte Erzincan'ın yukarısında bulunan Yassı Çimen mevkiinde Harizm askerini yendi. (dayı Celaleddin) Harizmşah Harput tarafına kaçtı ve Kürtlerin elinde öldürüldü. Zulmeden kavmin kökü kesildi. Alemlerin rabbi olan Tanrı'ya hamdolsun." (Eflaki, c. I, s. 19)

Mevlana, Babası Baha Veled'in Yolunu İzliyor, Nasreddin Hoca'ya Düşman Oluyor
Elçi katili dede Muhammed Harizmşah'ın akrabası olması gerekçesiyle Moğol'un kıyım listesinde olmak, Baha Veled ve oğlu Mevlana'da korkudan ruhsal çöküntü yaratmış olmalı.
Baha Veled ölünce Oğul Mevlana ailenin, 'Konya'da oturup alkışlayarak celladı Moğol'u bu topraklardan uzak tutmak' politik mirasını devralıyor. Ne var ki istilacı Moğol'a karşı aktif direniş yanlısı Halife Nasır Lidinillah'ın taraftarı ve ardılı olan Türkmenler, Hace Nasreddin Ahi Evren'in çevresine toplanıp yurt savunması için silaha sarılarak bu planı alt üst ediyorlar. Bu durumdan dolayı Mevlana, Ahi lideri Hace Nasreddin'e ölümcül kin besliyor ve bu husumet, karşılıklı öldürmelerle sonuçlanıyor.
*
Mevlana-Nasreddin Hoca çatışmasının bir başka nedeni de bizce bu olgudur.
_______________________
Not: Bu metin oluşturulurken yalnızca Ahmet Eflaki'nin Ariflerin Menkıbeleri adlı, Mevlana dönemini görgü tanıklarıyla belgeleyen en önemli Mevlevi eseri kullanılmıştır.